Victim blaming, czyli dlaczego nie powinno się obwiniać ofiar?

 

Hej. Dzisiaj będzie post w troszkę innym charakterze, niż zwykle. Chcę wyjaśnić, dlaczego ludzie obwiniają ofiary i dlaczego nie powinno się tego robić, ponieważ ten temat wywołuje we mnie masę emocji, niekoniecznie pozytywnych. Może zrozumienie tego zjawiska sprawi, że zanim człowiek kogoś obwini, zastanowi się parę razy.

Działając w Internecie, niejednokrotnie natknęłam się na zjawisko określane jako victim blaming, co oznacza obwinianie ofiary. Reakcja na naszą historię zależy od kontekstu. Jeżeli komuś dzieje się krzywda, np. okradają go, ludzie dopytują o okoliczności. „Okradli Cię jak czytałaś mapę? A to chamy, współczuję.” Okradli Cię, gdy byłaś pijana? Trzeba było uważać i nie pić! Logiczne, prawda? Nie powinno się zrzucać winy na ofiarę, a na sprawcę.

Ludzie usprawiedliwiają często… gwałty! A bo szłaś po ciemku, bo źle się ubrałaś, po co szłaś, trzeba było drinka pilnować, trzeba było nie zakładać słuchawek. Tylko po co komu głupie rady, jak już jest po fakcie? I dlaczego obwiniasz kobietę, a nie sprawcę, który robi komuś umyślnie krzywdę?

Ofiary przemocy są postrzegane jako osoby, które same w jakiś sposób przyczyniły się do własnego cierpienia, ale jakoś ja nie przypominam sobie sytuacji, w której obwiniano ofiary zamachu z 11 września, że poszły do pracy, więc… o co chodzi?

Mechanizm obwiniania ofiary

Odpowiedzialny jest za to mechanizm obwiniania ofiary, który włącza się w momencie, gdy ofiara jest niewinna. Próbujemy kontrolować nasze życie, jesteśmy przekonani o tym, że będziemy zupełnie bezpieczni, jeżeli tylko będziemy postępować odpowiednio. Gdy zachowujesz się ostrożnie, nie nadużywasz środków psychoaktywnych, nie rozmawiasz z obcymi, pilnujesz drinka, wracasz taksówką, ubierasz się odpowiednio, wtedy na pewno nic Ci nie grozi. Inne podejście zmuszałoby do przyznania, że świat bywa nieprzewidywalny, a nieszczęścia mogą spotkać też osoby dbające o swoje bezpieczeństwo. Łączy się to z fenomenem sprawiedliwego świata.

Fenomen sprawiedliwego świata

Jest wiarą w to, że świat jest sprawiedliwy i że złe rzeczy spotykają tylko ludzi, którzy na to zasłużyli. Chcąc podtrzymać wizję bezpiecznego świata, możemy mieć podświadomą skłonność do tego, by na informację o akcie agresji doszukiwać się winy ofiary. Według psychologów ludzie budują swoją rzeczywistość z wykorzystaniem założeń dotyczących ich samych i relacji ze światem, np. istnieje przekonanie o nietykalności osobistej i takie, że świat jest logiczny, pojmowalny, co jest błędem poznawczym. Najłatwiejszym sposobem na przywrócenie sobie poczucia bezpieczeństwa jest wyjaśnienie, że osoby, którym stało się coś złego, same sprowokowały taki stan rzeczy.

Co ciekawe, mamy świadomość tego, że na świecie dzieją się złe rzeczy, ale nie lubimy dopuszczać do siebie myśli, że coś złego może nas spotkać w KAŻDYM momencie życia i że niewinnym osobom też przytrafiają się niemiłe sytuacje. To, że nadużycie dotknęło kogoś, kogo znamy, budzi w nas mechanizmy obronne.

Eksperyment i kampania społeczna

Przeprowadzono kiedyś eksperyment: przedstawiono badanym dwie wersje historii kontaktu pomiędzy kobietą, a mężczyzną. Wersje były takie same, ale jedna kończyła się gwałtem, a druga oświadczynami. W obu przypadkach respondenci ocenili, że do tych sytuacji doprowadziło zachowanie kobiety.

Z kolei w Londynie odbył się pokaz mody reklamowany jako „najbardziej uwodzicielski i erotyczny pokaz w historii”, na którym pojawiły się modelki ubrane w koszulki, koszule, sportowe buty, dżinsy. Pokaz okazał się kampanią społeczną, która obalała stereotyp o wyzywających ubraniach ofiar napaści seksualnej. Modelki były ubrane w zestawy, które miały na sobie ofiary gwałtów. Tutaj można zobaczyć nagranie: 

Skutki victim blamingu

Mechanizm obwiniania ofiary niesie ze sobą skutki społeczno-prawne, np. niechęć pokrzywdzonych do zgłaszania zgwałcenia, niechęć policjantów do przyjęcia zawiadomienia o tym przestępstwie lub do poważnego potraktowania sprawy oraz niskie wyroki dla sprawców (a nie zawsze dochodzi do ich skazania).

Najczęstsze powody utrzymywania pokrzywdzenia w tajemnicy:

•          41,7% - „Wstydziłam się i nie potrafiłam znaleźć odpowiednich słów opisujących zdarzenie”

•          40% - „To było zbyt osobiste. Uznałam, że powinnam zachować to tylko dla siebie”

•          36,7 -  „Winiłam siebie za złą ocenę sytuacji i uważałam, że przyczyniłam się do tego, co się stało”

Mnie po prostu trafia szlag, jak słyszę historię o tym, że policjant wyśmiewa dziewczynę, która przyszła zgłosić przestępstwo. To jest skandaliczne i karygodne, żeby się z tego, kurwa, śmiać oraz zarzucać komuś, że zmyśla. Osoby zgwałcone i tak mają wystarczającą traumę, nikomu nie jest potrzebny baran, który w to wątpi.

Obarczanie winą za przemoc seksualną jej ofiar (głównie kobiety) ogranicza ich wolność osobistą, narzucając, jak kobiety powinny się ubierać, zachowywać, z kim wychodzić, jakich zachowań unikać. Przestępstwa takie jak przemoc domowa i przemoc seksualna są powszechne, ale nie znajdzie się tego w żadnych statystykach, bo kobiety ich nie zgłaszają. Konsekwencjami może być brak udzielenia takiej osobie odpowiedniej pomocy. Jeśli doszło do napaści seksualnej i/albo pobicia,  cierpienie jest wzmożone: z jednej strony krzywda psychiczna i fizyczna, a po drugie zmaganie się z krzywdzącą i niesprawiedliwą oceną społeczności. Jakby fakt pokrzywdzenia nie był dostateczną konsekwencją.

W jaki sposób można pomóc?

Kampanie marketingowe kierowane są dla kobiet – to kobieta powinna uważać, mieć jakiekolwiek środki bezpieczeństwa. Dlaczego nie uczy się agresorów i gwałcicieli, by nie gwałcili? Takie kampanie powinny być kierowane do całego społeczeństwa, a nie tylko do kobiet, żeby uniknąć obarczania winą ofiar. Można przestać też obwiniać ofiary. Serio, wystarczy zamilknąć w odpowiednim momencie i wykazać się choćby odrobiną empatii. Pomyśleć: „Czy ja chciał(a)bym słyszeć takie słowa po tym, co mnie spotkało?”. Nie dawać dobrych rad z tonem wszystkowiedzącym: „Ano, gdybyś tylko nie szła na skróty…” czy niezwykle pomocnych: „Bije cię? Zostaw go!”. Zamiast tego przytul, wesprzyj, zaoferuj pomoc, namów na wizytę u specjalisty. Po prostu bądź.

To jest niezwykle ważny temat, więc pogadajmy, jeśli macie jakieś przemyślenia. Zrobiłam także przystępniejszą wersję z najpotrzebniejszymi informacjami w karuzeli na Instagramie. Podawajcie dalej i bądźmy lepszymi ludźmi.

_____

Źródła: https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/19915/wozniakowska-fajst_obwinianie_ofiary_poznac_zjawisko_zrozumiec_mechanizm.pdf?sequence=1

https://www.niebieskalinia.pl/aktualnosci/aktualnosci/fenomen-sprawiedliwego-swiata-a-syndrom-obwiniania-ofiary1